Roofs 2000-11-06 Kiezen voor meerwaarde en individualiteit

Begroende daken, recreatiedaken en daktuinen hebben al geruime tijd bijzondere aandacht van stedenbouwkundigen en architecten. En dat niet alleen. Het begroende dak is ook ontdekt door de projectontwikkleaar als bekroning van gewilde objecten in de utiliteitsbouw en woningsector.

Zover als het unieke flatcomplex in het Zuidfranse Cannet zijn we in de Benelux overigens nog lang niet. Daar verheffen zich, als een imposante muur, evengoed vanuit zee van verre zichtbaar als vanaf de drukbereden autosnelweg, een aantal chique flatgebouwen met hun opvallende daktuinen tot aan de bovenste woonlaag. Aan hun voet bevindt zich een al even schitterend, glooiend parklandschap dat de directe entourage en toegang vormt voor een jachthaven waarin de schepen geen twijfel laten bestaan omtrent de welstand van de bewoners.
De omringende luxe even daargelaten, is het vooral het park dat de aandacht verdient. Wat van bovenaf gezien een prachtige natuur lijkt, is niet meer dan het dak van een een aantal immense parkeergarages dieonzichtbaar een eenheid vormen met het gehele complex uitstrekken. De grondlaag, die een voortzetting van het heuvellandschap suggereert, is dik genoeg om metershoge palmen, heesters, cactussen en een overdaad aan bloeiende kleinere struiken de alle groeiruimte te geven. En dik genoeg bovendien om de eronder gelegen garages zelfs in hartje zomer van een aangenaam binnenklimaat te verzekeren. Vanzelfsprekend zijn de ventilatieopeningen en bovengrondse installaties zo geplaatst dat geen oningewijde ze opmerkt. Ook de toegangswegen liggen zo goed verscholen dat het lijkt alsof in Cannet een complex flatgebouwen is gerealiseerd waarin de duizenden bewoners niets met het gemotoriseerd vervoer te maken wensen te hebben.
Ook zijn de Beneluxlanden nog lang niet zo vertrouwd met het fenomeen van het begroende dak als Duitsland. Daar worden in alle westelijke deelstaten ruime subsidies gegeven voor dakbegroening. Hetzij in de vorm van daktuinen en/of collectieve recreatiedaken, hetzij in de vorm van een eenvoudige beplanting met de begroeiing zoals we deze ook op rotsgrond terugvinden. Stuttgart heeft de begroening van daken zelfs als een dwingende eis gesteld bij tal van nieuwbouwprojecten. Op deze wijze wil men binnen de versteende stedelijke landschappen in ieder geval iets van de natuur terugbrengen.

Duitse overheid

Er is overigens nog een reden, waarom begroende daken een sterke voorkeur hebben van de Duitse overheid. Over de juiste omvang van de thermische isolatiewaarde van begroende daken lopen de meningen nog steeds uiteen. Maar wel staat al vast dat de afkoeling door windinvloeden tot nul is teruggebracht, dat de veroudering van het dakoppervlak door inwerking van zonlicht tot het verleden behoort en dat begroende daken - afhankelijk van de dikte van de 'groei'laag - 's zomers duidelijk bijdragen tot een koeler binnenklimaat. Ook hecht de Duitse overheid sterk aan het buffervermogen van begroende daken bij regenval. Begroende daken houden het hemelwater langer vast en geven dit slechts getemporiseerd weer af. Dit heeft een gunstiger invloed op het microklimaat in de onmiddelijke omgeving . Ook omdat een deel van het opgevangen water weer in de vorm van damp wordt afgestaan aan de atmosfeer.

Ervaringsfeiten

In Nederland worden voorlopig alleen de vermindering van afkoeling door de wind en de vertraging van de waterafgifte als ervaringsfeiten aangenomen. Maar een ervaringsfeit is nog geen definitieve vaststelling. En een definitieve vaststelling nog geen grond voor een financiële vergoeding.
Wil de mogelijkheid tot subsidiëring in Nederland ooit een kans maken - hetzij vanuit een milieutechnisch- en energetisch oogpunt, hetzij gezien vanuit het standpunt van stadsverfraaiing en de verhoging van woon- en werkgenot - dan zullen er op z'n minst toch enkele richtlijnen moeten zijn waaraan de initiatiefnemer en de subsidiegever zich hebben te houden.
Toch is de markt volop in beweging. De visie op het begroende dak is snel meer praktijkgericht geworden. Naast de vroegere exclusiviteit tellen nu ook waarden als levensduur, beschikbaar houden van omgevingsruimte en verkoop- en verhuurbaarheid van het object. De waardevolle ecologische en technische aspecten geven daarbij de doorslag. Waar mogelijk worden parkeerproblemen bij voorkeur half ondergronds opgelost. Deze ontwikkeling zal zich steeds meer uitbreiden en niet alleen parkeergarages omvatten. Gedacht wordt ook aan de ondergrondse realisering van winkel- en bedrijfscomplexen.
Bij nieuwbouwprojecten kiezen ontwerpers tot dusverre vooral voor behoud van het landschappelijke schoon of het herstellen van de groenwaarde binnen de bebouwde omgeving. Overigens komt daarin langzaam verandering. Zo ontwierp de Rotterdamse architect Oosterhuis een serie woningen die vrijwel geheel schuilgaan onder een geometrisch gerangschikt glooiend graslandschap. Ook in België is recent een nieuwbouwcomplex gerealiseerd waarbij het gehele dakvlak vanuit het maaiveld omhoog komt en de begroening één geheel vormt met het omringende landschap. Deze ontwikkelingen liggen in het verlengde van de recente uitspraak van Jan Brouwer, hoogleraar Industrieel Bouwen aan de Technische Universiteit. Deze stelde vast dat juist verstedelijkte gebieden een zee van ruimte kennen. En hij doelde daarmee op de geweldige onbenutte dakoppervlakken in de bestaande en nieuw te bouwen stedelijke gebieden. Speciale aandacht besteedde hij daarbij aan de afdekking van complexen waaraan uiterlijk weinig eer te behalen valt en die in de samenleving worden beschouwd als 'omgevingsonvriendelijk': fabrieken, scholen en openbare gebouwen. Makersvan groendaken hebben het tij mee, want terwijl de politiek elke economische impuls van harte verwelkomt, heeft zij zich tevens uitdrukkelijk uitgesproken voor behoud en herstel van de natuur. Wie ondergronds wil bouwen en met het groen op het dak, de natuur enigermate terug brengt in de bebouwde omgeving, mag dus op een welwillende overheid rekenen.

Duurzaam Bouwen

De keuze voor begroende daken valt goed in overeenstemming te brengen met de Nationale programma's 'Duurzaam bouwen'. Immers ook deze keuze wordt gemaakt vanuit een energie- en milieubewust denken, waarbij een hoge en duurzame kwaliteit voorop staat. Het gaat niet te ver om te beweren dat het concept voor woningen en bedrijven die onder een begroend dak worden gebracht haast per definitie zullen voldoen aan de normen van duurzaam bouwen.
Die bewuste keuze voor een dakbedekking die aan de hoogste normen voldoet is een noodzaak omdat er voor begroende daken in feite nog geen enkele sluitende regelgeving bestaat. Op het aanbrengen van de beplanting zijn het Bouwbesluit en de algemene Milieuwet van toepassing. Aan de onderliggende constructie worden geen andere eisen gesteld dan de voor het gewicht en de dakafmetingen geldende prestatie-eisen. De wetgever gaat er -terecht- vanuit dat de keuze van materialen en systemen aan de opdrachtgever cq. eigenaar zijn voorbehouden.
Specialisten op het gebied van begroende daken weten dit. In veel gevallen zijn zij ook in een vroegtijdig stadium bij de besluitvorming betrokken. En zullen niet nalaten te wijzen op de veelheid aan uitstekende resultaten die op een onderlaag van synthetisch rubber zijn gerealiseerd. Vaak wordt bij de aanleg van zwaardere begroende daken ook besloten tot een EPDM dakbedekking op een onderlaag van 'harde', stabiliserende rubberplaten die vervaardigd zijn uit rezyklat: gerecyclede EPDM die de markt ook kent als veerkrachtige rubberen tegels op sportvelden en speelplaatsen, stootkussens en -banden en tal van producten waarbij het alleen op het bieden van weerstand aankomt. Rezyklat vindt om die reden ook in toenemende mate toepassing in de weg en waterbouw.

Bijzondere aandacht voor onderliggende constructie

De aantrekkelijkheid van het het begroende dak neemt toe doordat inmiddels begroeningssystemen zijn ontwikkeld, die geheel zijn aangepast aan het klimaat van de noordelijke streken. Terwijl in het verleden de beplanting steeds moest worden geïmporteerd lukt het tegenwoordig om de daken ook in Nederland en België te kweken. De praktijk wijst uit dat de planten die afstammen van de begroeiingen op rotsachtige bodem het het best doen in omstandigheden waarin grote verschillen bestaan tussen droge en natte perioden. De vegetatiematten die nu op bestelling worden geleverd zijn meer aangepast aan dit klimaat waarin de temperatuurverschillen niet zo extreem zijn.
Bijzondere aandacht zal in alle gevallen moeten worden besteed aan de onderliggende constructie. Hieraan worden een aantal bijzondere eisen gesteld. Het spreekt vanzelf dat het nemen van risico's bij de aanleg van een geroend dak veel omvangrijker en kostbaarder consequenties zal hebben dat bij de traditionele daken. Het is ook om dit reden dat in een meerderheid van de ontworpen daken en systemen is gekozen voor EPDM als dakbedekking.
EPDM is de synthetische rubber waarvoor ook de autoindustrie en vliegtuibouw tal van toepassingen kent en die in aandrijvingen, slangen, mebranen, geperste flexibele machineonderdelen mede onze de westerse industrie draaiende houdt.
EPDM is een materiaal met een even grote elasticiteit als weerstand tegen chemische en mechanische belasting. Dit maakt dat daken die een bedekking hebben van EPDM, makkelijk een generatie lang meegaan en gekenmerkt worden door een minimum aan onderhoud. De hogere prijs van EPDM ten opzichte van kunststof- en bitumineuze dakbedekkingen wordt daardoor reeds grotendeels gecompenseerd. Verder wordt de keuze voor EPDM vooral bepaald door de unieke elasticiteit en weerstand.
Voor begroende daken komen daar nog een tweetal kwaliteiten bij. Eventueel is het mogelijk om de dakbedekking, inclusief opstanden en andere voorzieningen in z'n geheel te vulcaniseren. Dit biedt de zekerheid van een geheel gesloten oppervlak dat in principe dezelfde hoedanigheden heeft als een gesloten kuip. Een ander voordeel is de bewezen wortelvastheid van het materiaal. Dit sluit het risico van doorgroeien van de wortels door de voedende substraatlaag, de eventueel aangebrachte aarde en de daaronder liggende laag vrijwel geheel uit. Later opgetreden schades door het doorgroeien van de plantenwortels door de dakbedekking zijn de EPDM-producenten dan ook niet bekend.
Inmiddels is de bekendheid met de aanleg en de bijzondere eisen die een begroend dak aan de onderliggende constructie, stelt zo groot dat - zowel vanuit deze sector als vanuit de kring van gespecialiseerde 'begroeningsbedrijven' - elke gewenste constructie kan worden voorbereid. Dit geldt zowel voor extensief beplante daken, die meestal een vidueel aspect toevoegen aan een versteende omgeving, als voor de intensief beplante daken, waarop ook vaak een recreatieve- of gebruiksfunctie moet worden gerealiseerd. Zelden gaat het daarbij overigens om standaardoplossingen. De praktijk heeft nu eenmaal geleerd, dat wie kiest voor een groen dak dit doet vanuit de wens om aan de gebouw- of omgevingsfuncties een meerwaarde toe te kennen of om het uitdrukkelijk kiezen voor individualiteit en oorspronkelijkheid. Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met De VESP.