Landschapsontwerpers het dak op

Groene daken zijn allang niet meer een paar stroken sedum. Ze maken steeds meer deel uit van het landschappelijk ontwerp en bieden oplossingen voor hedendaagse maat­ schappelijke problemen. Ontwerp­ en onderzoeksbureau

Felixx gaat daarin nog een stap verder en integreertgroenfunctie liefst ook met de gebruiksfunctie.

In de Rotterdamse Merwehaven zetelt Felixx Landscape Architects & Planners, een bureau dat sinds 2014 nationaal en internationaal werkt aan landschapsontwerpen en ruim­ telijk onderzoek voor overheden en bedrijven. Felixx focust sterk op de aanpak van hedendaagse maatschappelijke problemen: veranderende klimaatomstandigheden, hitte­ stress, afnemende biodiversiteit, wateroverlast en de energie­ problematiek. Eind vorig jaar presenteerde het bureau tijdens COP26 ­ de VN Klimaatconferentie in Glasgow ­ een catalogus met op de Natuur Gebaseerde Oplossingen (Nature Based Solutions) die mogelijke antwoorden biedt om de problemen die klimaatverandering met zich mee brengt het hoofd te kunnen bieden. Ook daken spelen hierin een belangrijke rol.

MEERWAARDE

Marnix Vink, partner bij Felixx, vertelt dat het goed gaat met het bureau.“We merken dat gemeenten bij nieuwbouw en renovaties steeds meer interesse krijgen in klimaatadap­ tatie en natuurinclusief bouwen. Daar komen wij dan aan te pas. Er is veel vraag naar landschapsontwerp en advies en we hebben inmiddels vijfendertig mensen werken aan een rijk scala van uiteenlopende opdrachten.

Projectleider en technisch ontwerper Thijs van der Zouwen heeft nog wel wat toe te voegen aan de rol die Felixx speelt. “Natuurinclusief bouwen biedt een geweldige mogelijkheid woonmilieus te verbeteren en het beeld en uitzicht van bewoners te verrijken. Nog beter: groen als structurerend principe waar je de bebouwing aan kunt ophangen.”

FLOATING GARDENS

Twee projecten in Amsterdam zijn hier een mooi voorbeeld van. Floating Gardens is een onlangs gestart transformatie­ project in Sloterdijk­Centrum. Op de plekvan een voormalig kantoorgebouw wordt een energiezuinig en energieop­ wekkend woongebouw gerealiseerd met 191 koop­ en huurappartementen. Vink:“Samen met Orange Architects – een partij waar wij vaker mee werken – hebben wij de gemeentelijke tender van Floating Gardens gewonnen.

Door zonnepanelen in de gevel te verwerken, konden we het dak grotendeels vrijhouden voor landschappelijke inrichting.”

Het gebouw krijgt twee daktuinen en een groene patio, elk met een eigen identiteit. Op de vijfde verdieping komt een gezamenlijke daktuin geïnspireerd op een boom­ gaard. Dit vraagt rond de bomen om een draagvermogen van ongeveer 1.200 kg, die boven kolommen worden gepositioneerd. Vink:“Langs de gevel komen wisselende randen met plantenbakken, waarin overhangend groen zit dat vanaf te straat te zien zal zijn. Vandaar de naam Floating Gardens.De bakken zijn tevens valbeveiliging.

Het dak op de achtste verdieping krijgt een inrichting met duinvegetatie en een aantal heuvels met terrassen. De patio is vrij donker, daar is gekozen voorbeplanting die van nature voorkomt als onderbeplanting in bos.”

VROEG BETROKKEN

Floating Gardens is net als de meeste projecten ook een leerproces. Met als belangrijkste les: je krijgt de beste oplossingen en het best lopende proces als de belangrijk­ ste partijen vanaf de start met elkaar aan tafel zitten.

“Bij Floating Gardens was dat maar deels het geval”, vervolgt Van der Zouwen.“Daar maakten architect en constructeur de eerste slag en kwamen de installatieont­ werpers en wij er pas later bij. Het risico is dan bijvoorbeeld dat schachten en kanalen niet bekend zijn. We gebruiken dan onze creativiteit om dat op te lossen door de installatie­ onderdelen met plantenbakken te integreren. Er bleek ook meer isolatie nodig te zijn op het dak. Daardoor waren de eerder geplande gebakken klinkers niet meer haalbaar.

We zoeken dan – achteraf – naar een alternatief dat in de geest is van het ontwerp.”

JONAS

Een project waar Felixx wel vanaf dag 1 betrokken is, staat aan de toekomstige IJburgbaai. Jonas is een ontwikkeling van Amvest en omvat 273 huur­ en koopwoningen die door Orange Architecten zijn verenigd in een groot sculpturaal gebouw met een zinken gevel. Vink:“In, rond en op het gebouw zijn de collectieve ruimtes doorlopend verbonden. Zij structureren het gebouw langs de centrale as. Vanaf de entree naar een open patio op het parkeerdak waar groen, verharding en zelfs enkele bomen komen. Een overdekt atri­ um strekt over het grootste deel van de as en heeft een dak op het een na hoogste dakniveau. Dit wordt een daktuin waar bewoners tot rust kunnen komen. Over een glasdak van het atrium loopt water zodat het oogt als een vijver. De hoogste daken worden volgelegd met PV­panelen.

Jonas heeft als tweede woongebouw in Nederland BREEAM Outstanding behaald en dat lukt alleen als de ambities bij het hele bouwteam en vooral bij de opdrachtgever heel hoog zijn. We hebben die ambitie ook ingezet om een fijn woonmilieu te creëren met groen, verminderde kans op hit­ testress en veel mogelijkheid voor sociale interactie; daarbij spelen de daken een grote rol.”

TAXISTANDPLAATS

Een recente daktransformatie is die van de voormalige taxistandplaats van Brussels Airport. Omdat de luchthaven in 2016 het doelwit was van een terroristische aanslag, werd de luchthaven gesloten voor auto’s, waardoor een lege en ongedefinieerde ruimte achterbleef.Van der Zouwen: “Het parkeerdek van Brussels Airport lag er als een kale vlakte bij. Binnen de mogelijkheden die het dak bood, zijn daar flink wat plantenbakken met in totaal vijftig bomen geplaatst waardoor een aangename verblijfsplek is ont­ staan. De bakken zijn anderhalve meter breed, modulair geschakeld en zo gepositioneerd dat ze heel precies op de onderliggende kolommen afsteunen. Constructief een heel gepuzzel, elke wijziging moest worden doorgerekend, ook de plek van de hijskraan.Renovatie Is altijd complexer dan nieuwbouw, maar met een gedegen voorbereiding en een sterk bouwteam kun je een hoop voor elkaar krijgen. Zo hebben we dit dak in twee maanden onherkenbaar veranderd.”

IMAGEWHARF

De favoriete dakkleur van Felixx? Van der Zouwen:“Dat zijn rode daken. Een dak is een speciale plek en voor sociale interactie is dat vaak een prachtige omgeving. Samen met architect Ruby van den Munckhof hebben we aan ImageWharf in Amsterdam’s Houthaven gewerkt. Door het landschap ‘op te tillen’ hebben we een tweede en derde maaiveld toegevoegd aan het gebouw. Constructief was het meeste al bepaald, dus de belasting op 6 en 9 meter hoog was niet zodanig dat we met substraat konden werken. Dus zijn het gebruiksdaken geworden met tegels op tegel­ dragers en verplaatsbareplantenbakken. Onderling ver­ bonden door opvallende loopbruggen is het dakenland­ schap echt een verlengstuk geworden van de kantoren en dat werkt fantastisch.”

Vink:” Als ontwerper moeten wij de eerste aanzet geven en binnen de budgettaire kaders het ambitieniveau bepalen. Bij daktuinen heb je bijvoorbeeld lage opstanden nodig, daar wijzen wij architecten vaak op. Die kunnen dat dan weermet de constructeur oplossen. Voor een volgende fase van ImageWharf zijn we met de architect en ontwikke­ laar samen nu hetzelfde concept aan het uitwerken waarbij we beter rekening kunnen houden met een hogere belas­ ting. Zokunnen we vanaf de start van het project de condi­ ties vormgeven om voldoende waterretentie in te bouwen, socialefuncties toe te voegen en daken maximaal groen in te richten.”