Roofs 1999-06-36 Groen op de helling in dierenpark Emmen

Anders dan de titel misschien doet vermoeden gaat groen niet in figuurlijke, maar in letterlijke zin steeds meer op de helling. Daken met mos, sedum, kruiden en grassen worden populairder. De eeuwenoude verschijning uit Babylonische tijden is tegenwoordig gehuld in een professioneel jasje en zorg voor een verbeterde leefomgeving. En niet alleen voor de mens. In het dierenpark te Emmen kunnen de giraffen er nu ook over meepraten.

Bij het ontwerp, de aanleg en onderhoud van vegetatiedaken komt er meer kijken dan alleen wat aarde en plantjes. De vele verschillende omstandigheden waaronder begroeide daken komen te liggen vragen om een goede technisch kennis van zowel de substraten (grondmengsels), de begroeiing alsook de ligging en dakconstructie zelf. Een flinke dosis ervaring en de goede techniek is een vereiste. Voor een perfect resultaat betekend dit dan ook dat er een goede samenwerking plaats moet vinden tussen de betrokken partijen.

Deze voorwaarden komen vooral tot uitdrukking als het gaat om begroeide daken onder een helling. Tot pakweg 20 graden geen speciale voorzieningen hoeft te treffen met betrekking tot het risico van afschuiving van het grondpakket. Een doordacht systeem met een goede opbouw van grond, vegetatie (drainage, substraat en planten) en randafwerkingen zorgen voor voldoende houvast.
Afhankelijk van de dikte van de substraat opbouw wordt het boven de 20 graden dakhelling noodzakelijk om ervoor te zorgen dat afschuiving van het grondmateriaal verhinderd wordt. Anders dan men zou denken heeft een dikkere substraatlaag minder kans op afschuiven dan een dunne. Dit komt doordat dikkere lagen beter in elkaar grijpen en door de grotere doorwortelbaarheid van de substraatlaag krijgt deze een betere stabiliteit.
Het toepassen van afschuifconstructies in de dakbegroeiing is zeer divers. De constructies kunnen in het dak worden mee genomen of apart aangebracht. Belangrijk zijn de punten waar de schuifkrachten opgevangen worden. Dit kan bijvoorbeeld in de nok of in de dakrand zijn. Een andere mogelijkheid is dat de afschuifkrachten over de gehele dakconstructie worden verdeeld door middel van dwarsbalken op het dak. Iedere situatie heeft zijn eigen aanpassingen nodig en in geen geval kan men spreken van een standaard oplossing.
Als voorbeeld van een complexe dakopbouw voor dakbegroeiing is het giraffenhuis in het dierenpark van Emmen.

Giraffenhuis

Het dierenpark in Emmen is al geruime tijd bezig binnen het park de gebouwen voor dier en mens, op een zo natuurlijk mogelijke wijze te integreren in de omgeving. Het grijze dak van het giraffenhuis was hard aan vervanging toe en kon op deze manier tegelijkertijd een metamorfose ondergaan op het gebied van dakafdichting en uiterlijke verschijningsvorm. Op verzoek van de directie is er een plan gemaakt door het eigen ontwerp- en adviesbureau van het dierenpark om het dak van het giraffenhuis een groen uiterlijk te geven. Tijdens de ontwikkelingsfase is er overleg geweest met de verschillende partijen: bouwkundig aannemer, constructeur, dakdekkersbedrijf en dakbegroener om tot een gedegen plan te komen. Optima partner De Punt in Eelde heeft als dakbegroener de uitvoering van de afschuifconstructie en het begroeide dak op zich genomen.
De randvoorwaarden zijn niet eenvoudig: het dak heeft namelijk de vorm van een lessenaar en is 330 m2 groot met een helling van 33 graden. De dakconstructie heeft een maximale druklast voor het begroeide dak van 70 kg/m2 inclusief het verankeringssysteem. Dit betekent dat er 45 kg/m2 voor het groendak over blijft.

De opbouw

Het dak bestaat uit een metalen constructie met een beperkte bovenlast voor de dakbegroeiing. De waterkerende laag is een gewapende EPDM los verlegd op het dak en bovenin bevestigd aan de nok. De EPDM wordt in één stuk geleverd. De lasnaden zijn gevulkaniseerd en vormen op deze manier een wortelvaste dakbedekking, resistent tegen wortelgroei van het begroeide dak.
Op de EPDM is een enkelzijdige enkadrain gelegd van 22 mm dikte. De enkadrain is verlijmd met het EPDM. Bovenin het dak wordt de enkadrain, net als de EPDM, aan de nok bevestigd. Om voldoende hoogte voor de substraatopbouw te verkrijgen en een stevige afschuifconstructie te realiseren is ervoor gekozen om een gegalvaniseerde bouwmat over het gehele dak te leggen (zie foto). De gegalvaniseerde bouwmat wordt bevestigd aan de nok van het dak door middel van spanners. Onderling worden de staalmatten met klemmen aan elkaar verbonden zodat er één geheel ontstaat. Deze constructie heeft een onbegrensde levensduur en zal ervoor zorg dragen dat het vegetatiedak altijd op zijn plaats blijft.
Nadat de afschuifconstructie klaar is wordt het substraat met big bags op het dak gebracht en ingewerkt. Als laatste worden de voorgekweekte Optima vegetatiematten op het dak uitgerold. De vegetatiematten zijn voorzien van een enkamat waardoor ze een grote trekkracht kunnen opnemen. Dit zorgt voor een stabiele houvast voor de planten en een duurzame bescherming tegen wind en watererosie. Een ander voordeel van deze vegetatiematten is de mogelijkheid om de ingewerkte enkamat vast te maken aan de onderliggende afschuifconstructie: de bouwstaalmatten. Op deze manier is het gehele groenpakket verweven tot één stevige laag.
Onderaan het dak wordt een grindrand aangebracht met een extra drainagebuis om afstromend water snel af te voeren.

Water

De extreme helling van het dak in combinatie met de lichte opbouw (5cm) zorgen voor een moeilijk beheersbare waterhuishouding. Regenwater zal voor het grootste deel direct van het dak afstromen en terecht komen in de afvoer. Dit betekent dat er in de zomer gevaar is voor uitdroging. Doordat de helling van het dak naar het zuiden is gericht, wordt dit effect alleen nog maar versterkt. Er is daarom gekozen een watergiftinstallatie te installeren in de nok van het dak. Deze voorziet in de minimale waterbehoefte van de planten in tijden van watertekort. Wel is het nodig zorgvuldig met de installatie om te gaan om waterverspilling te voorkomen.
De kosten voor de dakbegroening, inclusief de verankering en watergeefinstallatie, van het giraffenhuis kwamen uit op fl. 42.000,-, omgerekend per vierkante meter is dat 127 gulden.

Objectspecifieke aanpassingen

Dit complexe dak komt in de praktijk niet vaak voor en vraagt om objectspecifieke aanpassingen. Wind en watererosie in combinatie met de grote helling van het dak vormen een permanente bedreiging en moeten goed onder controle gehouden worden.
Een goede samenwerking bij ontwerp en uitvoering met dakbegroener, dakdekkersbedrijf en constructeur is van groot belang om tot een goede oplossing te komen. Het dak van het giraffenverblijf in Emmen is dan ook zeer geslaagd en zal nog velen jaren zijn groene aanzicht als extra attractie kunnen waarmaken.

door: Enver Loke