Roofs 2005-07-06 Duivenvleugels voor een vermoorde premier

Innovatie is mooi, maar hoe verdien je er je brood mee? Dat was één van de vragen waar men een antwoord op probeerde te formuleren tijdens de studiemiddag ‘Innovatieve daken van glas en composietmaterialen’, die de Stichting Bouwresearch (SBR) op 9 juni organiseerde in het Bomencentrum te Baarn. De mogelijkheden tot innovatie werden door onderzoekers van Technische Universiteiten uiteen gezet. Hoe deze in de praktijk kunnen worden gebracht, werd geschetst aan de hand van de uitvoering van het ambitieuze ontwerp voor het Yitzak Rabin Center in Tel Aviv.

Met de organisatie van de middag wilde de SBR inspelen op de toename van het aantal zogenaamde Blob-daken, daken met ongebruikelijke vormen en vervaardigd uit ongebruikelijk materiaal. Dit type dak raakt bij architecten steeds meer in zwang, vanwege het feit dat de mogelijkheden van ontwerpen door de ver ontwikkelde software ongelimiteerd zijn geworden. Waar het eerder niet mogelijk was om meervoudig gekromde en organische vormen om te zetten in tekeningen en berekeningen, kan nu virtueel alles bedacht, doorgerekend en getekend worden. Het is echter de vraag of product- en materiaalontwikkeling deze tempoversnelling van de ontwerpers bij kunnen houden. De locatie van de studiemiddag was met zorg gekozen: het Bomencentrum in Baarn, een opvallende constructie van glas en hout. De ambiance onderstreepte de inhoud van de spreekbeurten.

Materialen

Wat zijn precies de mogelijkheden van de verschillende materialen? Om te beginnen glas als constructief materiaal. Promovendus Freek Bos onderzoekt aan de TU Delft het bezwijkgedrag van glas. Het grootste probleem voor toepassing van glas als hoofddraagconstructie in daken is dat het materiaal onvoorspelbaar is: het laat niet zien wanneer het op het punt van breken staat. Door toevoeging van verschillende oxiden kan men invloed uitoefenen op de materiaaleigenschappen. Ook is het materiaal te versterken door toevoeging van siliconen of polycarbonaat.

Met deze toevoegingen wordt het materiaal beter geschikt voor dragende toepassingen in de bouw, omdat het meer krachten kan weerstaan. Een belangrijk voordeel hierbij is dat het glas voorspelt wanneer het gaat bezwijken. Bos beschreef een aantal testen waaruit blijkt dat glas in combinatie met polycarbonaat wel breekt, maar het polycarbonaat intact blijft. Het materiaal vervormt wel, maar valt niet in stukken uiteen. Op deze manier heeft men bij schade dus de tijd om maatregelen te nemen. Er is nog geen eenduidige norm beschikbaar die bepaalt hoeveel krachten glas in draagconstructies zou moeten kunnen weerstaan. Ontwerpspanning van glas is een onderwerp dat nog volop in discussie is, aldus Bos. NEN 2608-2 biedt een aanknopingspunt maar is eigenlijk niet bedoeld voor dragend glas.

Ir. Arno Pronk van de TU Eindhoven ging in op het gebruik van ballonnen bij de verwezenlijking van bijzonder vormgegeven objecten. ‘Met ballonnen kun je alles maken,’ was zijn stelling. Ballonnen zijn namelijk in elke vorm te modelleren. Als men ze vervolgens insmeert met een hard wordende substantie, bijvoorbeeld gips, of bepaalde harsen of kunststoffen, en de ballonnen, zodra deze substantie hard geworden is, weer verwijderd, houdt men een ongebruikelijk vormgegeven object over, die daarna verder te bewerken is. Met koelleidingen in de wanden zijn zelfs iglo’s te realiseren. Zo kan men de ruimte verder plamuren, of er leidingen aan toevoegen, e.d. (zie hiervoor ook Roofing Holland, juni 1996!).

Pronk pleitte ervoor brancheoverschrijdend te werk te gaan. Architecten kunnen in hun ontwerp gebruik maken van software die in het recente verleden al de nodige vernieuwingen teweeg hebben gebracht in de kledingbranche.

Yitzak Rabin Centrum

Allemaal mooi en aardig, maar hoe sluit dit aan bij de dagelijkse bouwpraktijk? Uit de reacties van de aanwezigen bleek dat men deze relatie niet goed zag. De voordracht van prof. dr. ir. Mick Eekhout bracht hier verandering in. Eekhout, hoogleraar aan de TU Delft en directeur van Octatube International BV te Delft, is betrokken geweest bij diverse prestigieuze projecten, zoals de glazen overkoepelingen van het Prinsenhof in Delft, de Liberaal Joodse Gemeente in Den Haag, en het hoofdkantoor van de Friesland Bank in Leeuwarden. Eekhout zette uiteen dat ontwikkelen en uitvoeren goed samen kunnen gaan. Octatube hanteert drie motto’s:

•          Voortdurend ontwerpen en ontwikkelen van nieuwe producten;

•          architectonisch, constructief en industrieel ontwerpen integreren;

•          ontwerpen en uitvoeren in één hand.

Deze manier van werken werpt volgens Eekhout pas vruchten af als van een bepaald systeem éérst de technische haalbaarheid is vastgesteld, pas daarna kan de economische haalbaarheid aan de orde komen. Tijdens de uitvoering is het te laat om te experimenteren, het te gebruiken systeem en de bouwmethode moet dan al vastliggen.

Op 4 november 2005 zal het tien jaar geleden zijn dat de Israëlische premier Yitzak Rabin werd vermoord. Om deze gebeurtenis te herdenken zal op die datum in Tel Aviv het Yitzak Rabin Center worden geopend, een imposant gebouwencomplex, bestaande uit twee gebouwdelen: ‘The Great Hall’ en de ‘Library’. De daken van deze gebouwdelen zullen (als eerbetoon aan de vermoorde premier) bestaan uit enorme duivenvleugels. Architect Moshe Safdie stond op een naadloze uitvoering, wat de vervaardiging van deze vleugels compliceerde.

Het dak zal rusten op een ingenieuze staalconstructie, waarop een laag beton wordt gestort voor een gladde afwerking. De vleugels bestaan uit twee dragende glasvezelversterkte polyester huiden (GRP) om een constructief dragende schuimkern van polystyreen, volgens het zogenaamde surfplank-principe. Gekozen is de vleugels in Nederland te vervaardigen (en terplekke de lijmnaden weg te plamuren) en deze per schip en helikopter naar Tel Aviv te vervoeren.

De uiteindelijke productie van de GPR schaaldaken kwam voor rekening van Holland Composites Industrials BV in Lelystad. Olivier Lauteslager lichtte de productie, die in nauwe samenwerking met Octatube plaatsvond, nader toe. ‘Verregaande innovaties zijn in de dagelijkse bouwpraktijk te integreren, maar dit vergt een lange en secure voorbereiding.’ Lauteslager noemde de ervaring en ontwikkeling, met het indrukwekkende resultaat, een positief gevolg van deze opdracht. De moeilijkheidsgraad van het voorcalculeren, de overschrijding van het aantal installatie-uren en de gecompliceerde details ervoer hij als negatief. Voor de toekomst sprak hij de hoop op verdergaande ontwikkelingen uit, waarin verschillende bedrijven middels partnerships gebruik kunnen maken van elkaars expertise, en waarin onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe materialen en methoden wordt ondersteund door een goede marketing en toepassing in de praktijk.