Zoeken

Roofs 2011-01-10 Uitvoering (dak)details uitermate belangrijk voor fysische prestaties gebouw

In 2008 zijn in Hoofddorp en Zaandam woningbranden geweest waarbij op identieke wijze branduitbreiding plaats heeft gevonden. Na het ontstaan van brand in één rijtjeswoning is via de dakaansluiting de brand uitgebreid naar de andere woningen in hetzelfde rijtje. Dit is de aanleiding geweest dat in opdracht van VROM onderzoek is uitgevoerd naar de brandveiligheid van woningscheidende constructies, waaronder daken.

Danny Ruytenbeek, Adviesburo Nieman

De brandveiligheid van dakconstructies (of liever: het gebrek daaraan) en het VROM onderzoek zijn de aanleiding voor een artikelenreeks over de fysische aspecten van dakconstructies en dakaansluitingen, waarvan u nu de eerste leest. Achtereenvolgens zal in elk artikel één fysisch aspect worden uitgelicht, hierbij komen de volgende onderwerpen aan de orde:

  • Brandveiligheid
  • Geluidwering
  • Thermische isolatie
  • Luchtdichtheid

Brandveiligheid
Een dakconstructie kan een belangrijk onderdeel zijn voor wat betreft brandveiligheid. Een goed voorbeeld hiervan is een eengezinswoning waarbij het dakbeschot doorloopt over de bouwmuur. De detaillering ter plaatse van deze aansluiting is van essentieel belang voor de brandveiligheid en het voorkomen van branduitbreiding van de ene naar de andere woning.

Het is echter niet zo dat dit alleen speelt bij woningbouw, ook bij utiliteitsbouw is sprake van wand-dak-aansluitingen die een brandscheiding vormen. Ook een utiliteitsgebouw moet namelijk worden ingedeeld in brandcompartimenten, waarbij het dak een verbinding vormt tussen deze brandcompartimenten. Ook hier is het dus belangrijk dat de detaillering ter plaatse van de wand-dak-aansluiting goed wordt ontworpen én uitgevoerd.

Individuele bouwdelen voldoen meestal wel aan de eis die daaraan wordt gesteld: een metal-stud wand is op vrij eenvoudige wijze 60 minuten brandwerend te maken. Het wordt al iets lastiger wanneer deze wand 60 minuten brandwerend moet aansluiten op het dak en nog lastiger als er een kanaal 60 minuten brandwerend door de wand moet. Een gezamenlijke rookgasafvoer van de cv-ketel op zolder kan in dit opzicht ook een uitdaging zijn.

Wat vaak lastig is bij de detaillering van aansluitingen is dat de verschillende bouwdelen die bij elkaar komen individueel zijn getest. Zodra de bouwdelen bij elkaar worden gebracht in één detail is het zelden zo dat dat kan op de voor elk apart onderdeel geteste manier. Een eenvoudig voorbeeld hiervan is brandwerende PUR: deze is in de meeste gevallen getest met een wanddikte van 100 mm, maar wat nu als in het gebouw een wanddikte van 70 mm is toegepast? Voldoet die PUR dan niet, of kan aannemelijk worden gemaakt dat “het wel goed gaat”?

Het valt op dat tijdens inspecties in geen enkel gebouw de detaillering goed brandwerend is uitgevoerd. Een “gebrek” kan direct zichtbaar zijn zoals een paneeldeur die aan een brandwerendheid van 30 minuten moet voldoen (wat niet kan), of minder goed zichtbaar boven bijvoorbeeld een verlaagd plafond. Boven verlaagde plafonds kan sprake zijn van grote sparingen boven brandwerende puien die niet dichtgemaakt zijn, doorvoeren van leidingen door brandwerende wanden en natuurlijk de aansluiting van de wanden op het dak. Wat dit laatste betreft zijn er ook gevallen bekend waarbij de wand net boven het verlaagd plafond stopt en de “aansluiting” met het dak er dus eigenlijk niet is.

Geluid
Geluidwering is in veel opzichten vergelijkbaar met brandwerendheid. Een detail dat geluidwerend goed is, is dat vaak ook wat betreft brandwerendheid en vice versa. Ook bij geluidwering geldt dat de aansluitingen van verschillende bouwdelen vaak de zwakste schakel is en dus bepalend is voor de totale geluidwering.

De geluidwering van dakconstructies is uitsluitend van belang bij hellende daken waarbij achter het hellende dak een verblijfsruimte aanwezig is. Om te voldoen aan voldoende daglicht en aan voldoende ventilatie in de verblijfruimte zijn er daardoor meestal ook dakramen of dakkapellen aanwezig en moeten er roosters, suskasten of dakdoorvoeren aanwezig zijn. Dakkapellen zijn over het algemeen lichte paneelconstructies, die minder geluid tegenhouden dan de massieve constructies. Daarom wil de geluidwering van de gevel wel eens een probleem zijn. In een later artikel wordt ingegaan op de geluideisen vanuit het Bouwbesluit en hoe in de praktijk kan worden voldaan aan deze eisen.

Isolatie
Beperking van de energievraag is het belangrijkste in het verminderen van de CO2 uitstoot. Dat geeft meteen het strategisch belang aan van het isoleren van gebouwen. Naar schatting gaat bij gebouwen 30% van de warmte verloren via het dak. Daarentegen biedt het dak juist veel mogelijkheden om goede isolatiewaarden te realiseren. Tegelijk is een dakconstructie risicovol voor bouwfysische problemen.  Het dak biedt dus kansen voor energiebesparing, maar vraagt ook een zorgvuldig gekozen opbouw en detaillering. De eerste energiebesparing realiseer je dus op de tekentafel. Als specialistische kennis van bouwfysica aan de tekentafel ontbreekt, is het van belang dat het dakontwerp beoordeeld en doorgerekend wordt door een ervaren bouwfysicus.

Iedere dakopbouw vraagt een projectspecifieke risicoanalyse. Verassend vaak speelt de keuze voor een isolatiesoort of een isolatiepositie hierin een belangrijke rol. De benodigde isolatiewaarden voor daken nemen steeds verder toe. Bij bijvoorbeeld bouwen volgens het passiefhuis concept worden isolatiewaarden (Rc) van 6 tot 10 m2K/W gerealiseerd. Hiermee is het optimum voor de isolatiewaarde wel bereikt.  Door innovatief na te denken over verankeringen en skeletopbouw kan de constructiedikte nog wel geoptimaliseerd worden. Wat zijn de effecten op het damptransport door constructies?

Minstens zo belangrijk voor de uiteindelijke energiebesparing is de uitvoering. We houden rekening met wat verliezen in de uitvoering, maar dat neemt niet weg dat de uitvoering  van isolatielagen zeer veel zorgvuldigheid vraagt. In de berekeningen verwachten we minder verliezen als we de isolatielagen in de fabriek realiseren. Draagt prefab bouw daarmee bij aan energiebesparing.  Genoeg om over na te denken bij het engineeren van een geïsoleerde dakconstructie.

Luchtdichtheid
Isolatie kan niet zonder luchtdichting. Wat heb je aan een uiterst zorgvuldig gerealiseerde isolatielaag, als het aansluitende detail de warmte verloren laat gaan door luchtlekken? Belangrijker kunnen de bouwfysische gevolgen zijn van luchtlekken. Door luchtlekken kunnen grote vochtschades ontstaan, die niet altijd vanzelfsprekend te herleiden zijn.

In de uitvoering van dakconstructies mag deskundig toezicht niet ontbreken. Door deskundig toezicht worden faalkosten aanzienlijk gereduceerd. Steeds meer opdrachtgevers laten de thermische schil inclusief het dak beoordelen door middel van thermografisch onderzoek. Hiermee wordt op relatief eenvoudige wijze inzichtelijk gemaakt wat de gerealiseerde kwaliteit van de lucht dichting en isolatie is.

En nu verder..
Uit het voorgaande blijkt wel dat de uitvoering van (dak)details uitermate belangrijk is voor diverse fysische prestaties van het gebouw, zowel op het gebied van veiligheid en gezondheid als op comfort. Zowel brand, geluid, warmte en lucht zoeken allemaal de weg van de minste weerstand, de aansluitingen van de verschillende bouwdelen moeten daarom zorgvuldig worden uitgevoerd.

In enkele vervolgartikelen zal verder op deze zaken worden ingegaan, vergezeld van voorbeelden uit de dagelijkse praktijk.