Roofs 2017-05-46 Het water óp het dak

Groenblauwe daken

Groenblauwe daken krijgen steeds meer belangstelling omdat ze het ­overschot aan water in steden tijdens de hevige buien kunnen helpen ­verminderen. Bedrijven en burgers worden met subsidies van gemeenten en waterschappen gestimuleerd het regenwater op en rond hun gebouwen te bufferen. Het hemelwater is heel goed bruikbaar, maar kennis van zaken is vooral voor de professionele gebruiker van groot belang.

Stichting Roof Update

Half maart stonden deelnemers aan de Green Deal ­Groene daken op een dak van het winkelcentrum ­Alexandrium in Rotterdam. Samen met de deskundigen van de Community of Practice (CoP) ‘Meten en Monitoren Groenblauwe daken’ van STOWA en Stichting RIONED bekeken ze het sedum dakvlak dat opgenomen is in dit onderzoek.

Begroeide daken met extra waterberging kunnen de gevolgen van hevige buien verminderen en daarmee helpen bij de aanpassing van steden aan klimaatverandering. Het is belangrijk de effecten van groenblauwe daken via metingen en monitoring goed te kwantificeren en de data om te zetten in bruikbare informatie. Op die manier kunnen ze als ‘bewezen techniek’ mee worden genomen als volwaardige klimaatadaptatiemaatregelen in het beleid, naast andere maatregelen. Dit is dan ook een belangrijke achterliggende reden voor het starten van deze CoP.

Vier meetdaken vormen de basis voor de CoP: ­NIOO-daklab (Wageningen), Polderdak (Amsterdam), Alexandrium ­(Rotterdam) en Ecopannendaken (Enschede). Vertegenwoordigers van deze daken willen graag samen met andere waterschappen, gemeenten en kennis­instellingen van elkaars werkpraktijk leren en gebruik maken van aanvullende kennis uit wetenschap en ­kennisinstellingen.

Eén van de onderwerpen waarover weinig onafhankelijke onderzoeksresultaten zijn, is de kwaliteit van het water dat van het dak komt. En over de kwaliteit van het hemel­water als het wordt opgevangen in een buffer, of voor later gebruik in een regenton wordt opgeslagen.

Kwaliteit drinkwater

Jaren geleden schrokken we op van een Amerikaans ­onderzoek naar de kwaliteit van water dat van dakvlakken afkomt. Studenten van de Cockrell School Faculty in Texas publiceerden de resultaten van een onderzoek naar de kwaliteit van drinkwater dat werd ‘gevoed’ met opgevangen regenwater. De studenten concludeerden dat van de vijf dakbedekkingsmaterialen die waren ­getest, de grootste hoeveelheid water voor hergebruik werd gegarandeerd door gegalvaniseerd metaal, beton en zogenaamde ‘koelende daken’. Daarnaast concludeerden de onderzoekers dat daken met bitumen, fibreglass, grind en ‘groene’ daken kleine hoeveelheden organisch materiaal bevatten. Deze organische materialen zijn niet per se gevaarlijk: “Maar wanneer ze worden gemixt met chloor, dan kan er een chemische reactie ontstaan die nieuwe verbindingen oplevert die een negatieve invloed kunnen hebben op de gezondheid, inclusief een verhoogde kans op kanker. Mixen met chloor is onvermijdelijk om het water drinkbaar te maken,” vertelt assistent-onderzoeker prof. Mary Jo Kirisits.

Maar drinkwater is natuurlijk een heel ander product dan het natuurlijke regenwater dat al dan niet nog langs een dakvlak stroomt. In de jaren 2000 was nog veel onbekend over de kwaliteit en samenstelling van afstromend hemelwater. Het direct lozen van water van de daken met bitumen dakbedekking werd in sommige gevallen niet toegelaten zonder aanvullende, zuiverende voorzieningen. Onderzoek in 2008 toonde aan dat de uitloging van PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) concentraties in nieuwe bitumenproducten onder de waarden blijven van het maximaal toelaatbare risico.

De literatuur en een rondvraag langs enkele deskundigen stelt ons gerust: het hemelwater dat van onze Nederlandse platte daken komt, en in het bijzonder het water dat langs de nieuwe dakproducten stroomt naar van het riool ontkoppelde bestemmingen, is van goede kwaliteit.

Of zelfs beter

Bouwfysisch ingenieur Judit Horváthné Pintér en Geert-Jan Derksen van de Stichting Roof Update laten in het artikel ‘Groendaken als retentiebekken’ in Dak&Gevel Groen 4 (2013) met enkele rekenvoorbeelden zien dat een groendak het afvoersysteem effectief ontlast. De hoeveelheid neerslag die niet direct wordt opgenomen door de substraatlaag en/of vegetatielaag, ­wordt vertraagd door de drainage/ bufferplaten vrij­gegeven. Ook de waterkwaliteit neemt toe door de ver­traging: al het water wordt gefilterd door de vegetatie en/of de substraatlaag. “Dit water komt dus veel schoner aan bij de RWZI, of beter nog: kan ingezet worden als grijswatersysteem.”

Ir. Gerrit Box, eigenaar van Kilian Water en deskundige op het gebied van hemelwaterbenutting, infiltratie en ­helofyten­filters, ziet geen gevaar in het benutten van hemelwater. “De kwaliteit van hemelwater is afhankelijk van veel factoren. Zo wordt vaak het eerste beetje regen zuur voordat het de grond of het dak raakt als het lang droog is geweest. Zoals in een gaswasser worden chemische verontreinigingen en fijne stofdeeltjes als het ware uit de lucht gespoeld.”

“Afhankelijk van het soort dak en eventueel bladafval op het dak of in de dakgoot zal het hemelwater vervolgens vervuild worden met voornamelijk organische stof. Bij nieuwe, ­bitumen daken lossen er onder invloed van zonlicht o.a. fenolen in op, die het water donker kleuren. Zeven helpt niet tegen opgeloste stoffen. Een deel van de mogelijke verontreinigingen laat zich gewoon niet wegnemen, een deel ­verdwijnt vanzelf door bijvoorbeeld oxidatie en weer een ander deel kan door bijvoorbeeld (voor)bezinking weg­genomen worden.”

“Het is dus van belang te weten wat u kunt verwachten qua waterkwaliteit,” aldus Box. “Om dit te beoordelen, is een redelijke kennis van waterzuivering noodzakelijk. Het aanleggen van een hemelwatersysteem zonder enige kennis van zaken is niet in alle, maar wel in veel gevallen vragen om problemen. Ieder jaar komen we weer op plaatsen waar dit jammerlijk mis is gegaan omdat niemand van de betrokkenen (gebruiker/eigenaar, architect, bouwbedrijf, installateur of loodgieter) er verstand van had.” Box waarschuwt voor het ondeskundig gebruik van watergerelateerde onder­werpen op websites en andere media. “Er worden vaak beloften gedaan die moeilijk waar te maken zijn. Ons leidingwater is bijvoorbeeld zo goedkoop dat een ­regenton zich moeilijk terugverdient.”

Proosten op een beter waterbeheer

De samenwerking tussen de deelnemers van CoP en de Green Deal Groene Daken kreeg half maart een positieve impuls. In de middagsessie kwamen tal van ­rapporten en onderzoeken boven tafel die ontsloten ­kunnen worden om ons kennisniveau te verhogen. Het doel is te komen tot de vorming van actuele vuist­regels en begrippen waarmee de gebruikers (zoals overheid, waterschappen en de industrie) hun informatie en ­kwaliteitseisen kunnen onderbouwen en hun voordeel mee kunnen doen. De informatie zal onder meer ontsloten worden via de website van de Green Deal Groene Daken (greendealgroenedaken.nl).

Regenwater van daken wordt, tenslotte, zelfs gebruikt als grondstof voor het brouwen van bier. Het bedrijf ­Hemelswater vangt regenwater af en maakt er bier van. Hemelswater ontstond uit een samenwerking tussen ­Amsterdam Rainproof, MediaLAB Amsterdam en circulair ondernemer Joris Hoebe. “Ik werkte in het MediaLAB ­samen met Amsterdam Rainproof om mensen bewuster te maken van het ‘rainproof’ probleem. Thuis brouwde ik bier en kwam ik erachter dat ik heel veel water aan het verspillen was. Toen het buiten ging regenen, werd het simpele idee geboren: Eureka!” Het eerste product is een bitterblond bier, dat in samenwerking met de sociale onderneming Brouwerij de Prael is gebrouwen.” Het ­ini­tia­tief won de ASN Bank Wereldprijs 2016 en het project kon rekenen op veel (inter)nationale belangstelling. Het bedrijf startte met een productie van 3000 flesjes (1000 liter), maar is bezig met het opschalen. Het plaatsen van regentonnen bij de plaatselijke horeca is één van de opties om een circulair product te maken. Ook in ­andere steden dan Amsterdam zoeken de brouwers naar uitbreidingsmogelijkheden.