Roofs 2020-06-20 Heydar Aliyev Center: een bijzonder cultuurcentrum in Azerbeidzjan
Internationale daken
In Bakoe, Azerbeidzjan staat het Heydar Eliyec Center, een cultureel centrum dat wel heel bijzonder is vormgegeven. Met name het dak is opvallend.
Joep Klerx
Het Heydar Aliyev Center Is vernoemd naar de persoon die Azerbeidzjan tweemaal in haar geschiedenis leidde. De eerste keer van 1982 tot 1987, toen het land nog onder de Sovjet-Unie viel. De tweede keer van 1993 tot 2003, toen het land reeds onafhankelijk was. In 2003 overleed Heydar Aliyev en dit gebouw is vooral een ode aan zijn tweede periode van leiderschap. Het ontwerp zet zich met de moderne, vloeiende lijnen af tegen de erfenis van het normatieve Sovjet-modernisme dat Bakoe rijk is. Architectenbureau Zaha Hadid Architects werd aangesteld als ontwerparchitect van het Heydar Aliyev Centrum, nadat ze in 2007 de ontwerpwedstrijd wonnen. Het centrum, ontworpen om het belangrijkste gebouw te worden voor alle vooraanstaande culturele programma’s van het land, herbergt meerdere conferentiezalen, verschillende concertzalen, een bibliotheek en een museum. De totaal bebouwde oppervlakte bedraagt maar liefst 90.071 m² – zo’n veertien voetbalvelden.
Een vloeiend ontwerp
Het ontwerp heeft continue, vloeiende lijnen als basis voor het hele gebouw. Of het nu om de bovenkant, de zijkant of de binnenkant van deze superstructuur gaat, alles staat in verbinding en lijkt als het ware in elkaar over te lopen. Zo lopen de trappen en zitplaatsen in het auditorium over in de wanden en het plafond. En zo loopt het omliggende plein over in de buitenwanden en het dak. Deze doorlopende lijnen staan symbool voor de toegankelijkheid van het gebouw. Onder is boven en er is geen onderscheid meer tussen stedelijk landschap en het gebouw. Buiten is binnen en alles is even toegankelijk. Het vloeiende ontwerp is niet helemaal onbekend in Bakoe, al staat het wel in sterk contrast met de omliggende, minder gestroomlijnde bouwwerken. Het ontwerp is een ode aan de historische islamitische architectuur. Maar die ode is wel in een erg modern en door Architectenbureau Zaha Hadid genaaid jasje gestoken.
Een bijzonder skelet en een ingewikkelde huid
Eén van de meest belangrijke en ook meteen één van de meest uitdagende elementen van het project was de architectonische ontwikkeling van het karkas en huid van het gebouw. De continue en homogene uitstraling van het gebouw vereiste ingewikkelde constructielogica en technische systemen die moesten worden samengebracht en geïntegreerd in de omhulling van het gebouw. Geavanceerde technologische oplossingen zorgden voor de juiste communicatie tussen de talrijke projectdeelnemers. En dat zorgde er uiteindelijk voor dat alle puzzelstukjes perfect in elkaar pasten.
Het Heydar Aliyev Center bestaat voornamelijk uit 2 samenwerkende systemen: een betonnen constructie, gecombineerd met een zogeheten space frame systeem. Tuncel Engineering zorgde er in samenwerking met AKT II voor dat grootschalige kolomvrije ruimtes gerealiseerd konden worden, waardoor de bezoeker de vloeibaarheid van het interieur optimaal kan ervaren. Het feit dat het gebouw zich in een aardbeving-zone bevindt, heeft hier voor een extra uitdaging gezorgd. Deze uitdaging werd opgelost met behulp van een 150 meter brede reeks van spanten over het gebouw. Vanwege de vloeiende vorm had elke spant een cirkelvormige geometrie en was deze individueel gevormd. Sommige overspannen tot 45 m over het grootste deel van de structuur, terwijl kortere balken in het museumgebied dichter bij elkaar lagen en tot 25 m overspannen. De spanten werden bevestigd met vaste en glijdende steunen om de spanningen die veroorzaakt worden door eventuele aardbevingen of thermische schommelingen op te kunnen vangen.
Het gebruik van de betonnen structuur van de 8 verdiepingen tellende bibliotheek was uiteindelijk erg belangrijk voor de stabiliteit van de structuur. Hierdoor konden de lange spanten de secundaire spanten dragen en kon zowel het gebruik van kolommen vermeden als de benodigde draagkracht voor de dakpanelen behaald worden. De uiteindelijke productie en aanleg van het space frame systeem werd gedaan met behulp van het KK Kogelknoopsysteem van MERO. Op dat frame werd de isolatie aangelegd en een waterdicht membraan, waarop de uiteindelijke dekkende panelen werden geplaatst door Arabian Profile.
Die buitenste ‘huidlaag’ van het gebouw bestaat uit zo’n 13.000 unieke GRP panelen (Glass Fibre Reinforced Plastic) én 3.150 unieke GRC panelen (Glass Fibre Reinforced Concrete). Op het hoogtepunt van de productie fabriceerde Arabian Profile tot 70 unieke panelen per dag, waarbij in ieder paneel minimaal een enkele, vaak ook dubbele en soms zelfs drievoudige buigingen in het ontwerp zat. Omdat de panelen uiteindelijk door een andere partij werd geplaatst en het onmogelijk is om op goed geluk het juiste, unieke paneel op de juiste plek in de puzzel te plaatsen, moest er op een geavanceerde manier gecommuniceerd worden. Om niks aan het toeval over te laten, werd ieder paneel daarom voorzien van een identificatiemicrochip die alle informatie met betrekking tot dat paneel en haar plaats in het project bevatte.
Waar rook is, is vuur
Het gebouw werd in 2012 opgeleverd, waarna er in datzelfde jaar nog een brand ontstond. Het vuur kon gelukkig redelijk snel worden gedoofd. De brand bleek het gevolg van nalatigheid bij het gebruik van lasapparatuur in het dak; drie Turkse contractanten werden vervolgens aangeklaagd op grond van het Azerbeidzjaanse strafrecht. Wat eerst als ‘slechts wat waterschade’ werd ingeschat, bleek uiteindelijk ‘ernstige materiële schade met gevolgen op grote schaal’. Er waren zestien maanden reparatie voor nodig om het gebouw in de nieuwe staat te herstellen. Op 5 november 2013 werd het gebouw daarom nogmaals formeel geopend.
Het gebouw werd in 2013 genomineerd voor prijzen op zowel het World Architecture Festival als het tweejaarlijkse Inside Festival, waar het niet won. In 2014 won het centrum de Design of the Year Award 2014 van het Design Museum. Daarmee werd Zaha Hadid de eerste vrouw die de topprijs won in deze competitie. Dat kosten noch moeite bespaard bleven, is terug te zien in de kosten van het gebouw en de sluimerende geruchten over het schenden van mensenrechten tijdens de bouw van deze superstructuur. De kosten bedroegen uiteindelijk meer dan €230 miljoen en het feit dat mensenrechten werden geschonden is nooit bewezen. Maar waar rook is, is vuur, zou je kunnen zeggen. ?
- Project Heydar Aliyev Center
- Architect Zaha Hadid Architects
- Hoofdaannemer DiA Holding
- Opdrachtgever De Republiek Azerbeidzjan
- Bebouwd gebied 90.071 m²
- Gebouwoppervlak 57.500 m2
- Budget €230 miljoen
- Dakbedekking GRP- en GRC-panelen
- Oplevering mei 2012 (en vervolgens november 2013)