Roofs 2021-07-26 Sponswerking van de stad vergroten

Special Multifunctionele Daken, Parkeerdaken

Een blauw-groen dak op een rijksmonument is uitzonderlijk, maar bij Congres- en Concertgebouw de Doelen in Rotterdam gaat het gebeuren. “Voor zover ik weet is dit een unicum”, stelt Hans Goverde van Kraaijvanger, het architectenbureau dat zo’n zestig jaar geleden ook het oorspronkelijke ontwerp leverde voor dit stadsicoon. De dakoperatie maakt deel uit van een grootschalige verduurzaming van het gebouwencomplex. Tevens is het de eerste proeftuin van het internationale 7 Square Endeavour-initiatief dat streeft naar het toekomstbestendig maken van de leefomgeving op en rond het Schouwburgplein.

Tekst: Tjerk van Duinen

Congres- en concertgebouw de Doelen staat (aan het Schouwburgplein) in het stadshart van Rotterdam en ontleent zijn iconische karakter onder andere aan het gefelsde koperen zijkanten van het dak van de grote zaal. Om dit dak met prachtig patina loopt een plat dak van 2.581m² waar binnenkort de aanleg begint van een uitgestrekt groendak met 300 m3 waterberging in combinatie met twee grote vlonders en loopstroken. Een 480 m2 groot vlonder aan de pleinzijde kan in de toekomst dienen als podium voor dak­concerten die vanaf het plein zijn bij te wonen. In voorberei­ding hierop heeft Voormolen Dakbedekkingen na de bouwvak van 2020 het complete dakpakket vernieuwd.

Constructief

Een multifunctioneel dak op een monument is geen eenvoudige opgave. Goverde: “Constructief wisten we wel dat het ging lukken. De vele Kraaijvanger-gebouwen die we met ingenieursbureau Aronsohn hebben ontworpen, zijn overgedi­mensioneerd. We gingen ervan uit dat er ruimschoots mogelijkheden waren om dingen op het dak te doen, maar dat is uiteraard nog wel door Aronsohn uitgezocht. Door op de posities van de kolommen op het dak nokken te plaatsen, kunnen daarop liggers gemonteerd worden voor de zwevende vlonderconstructie. De opbouw van het dak zelf is voldoende om een pakket met retentiekratten, een dunne substraatlaag en groen te dragen.” Martin van Lent, bouwkundig projectleider van Ingenieursbureau Rotterdam: “Er zijn meer nokken geplaatst dan nodig voor de huidige vlonderopbouw. Dat geeft de vrijheid om in de toekomst nog te kunnen veranderen en of uit te breiden. In dit stadium realiseren we eerst het groene, biodiverse dak met waterberging op de Doelen en zal het dak nog niet publiek toegankelijk zijn.”

Hekwerk

Dan is er nog de factor Welstand en monumentenzorg. Van Lent: “Behouden en restaureren is goed. Maar je zult ook weer verder moeten met gebouwen. Je moet daar – met alle egards voor het monument – weer een nieuwe tijdslaag aan toe kunnen voegen.” Dat klopt in elk geval met waar het initiatief vandaan komt. Goverde: “Vanuit de gemeente kregen wij de vraag of we het dak van de Doelen konden gebruiken. Het is immers één van de mooiste plekken van de stad, waar een podium in symmetrieas van de grote zaal een prachtig decor zou kunnen vormen voor publiek op het plein. Dan nog: het is een rijksmonument en dat heeft wel de nodige voeten in aarde. Zo moet er een hek omheen wil je het in de toekomst publiekstoegankelijk maken. Je denkt dan dat glas het minst een esthetische barrière vormt, maar vanaf het plein spiegelt dat juist de lucht. Met collega Jan Hein Franken zijn we uitgekomen via bouwgaas op een mesh van roestvrij staal met fijne stalen ballusters die een meter buiten de rand, net achter de brede goot komen te staan. Uiteraard keek Welstand mee. De gemaakte proefopstellingen toonden aan dat de je mesh niet ziet.

Koperen rok

Toch blijft het voorzichtig werken. Zoals bij de aansluiting van het dak op het koperen dak. Goverde: “Soms moet je de rand aan de onderzijde aanpassen. De koperen platen zijn gepotdekseld, dus als een plaat eraf moet, zul je ze allemaal moeten demonteren. Bovendien breken de oude felsranden makkelijk af. Samen met een expert in monumentaal koper hebben we de koperen rok op kunnen lichten en lood­slabben kunnen aanbrengen en slechts met beperkte insnij­dingen een waterdichte kering gemaakt. In deze was de opstelling van Monumentenzorg realistisch, maar het ging er heel voorzichtig aan toe.”

Groene oase

Eind juli wordt gestart met de aanleg van de vlonders en de groendaken volgens een ontwerp van de Deltavorm groep. Voor de vlonders is een strak orthogonaal plan gemaakt dat past bij de opzet van de Doelen. Looppaden vormen de structurerende elementen en sluiten aan op de nooduit­gangen van de grote zaal, waarvoor zoals gezegd een groot podium komt. “Daaromheen wordt het grotendeels een groene, onderhoudsarme oase”, aldus Van Lent. “Er komen inheemse kruiden, bollen, siergrassen, planten en heesters. Aan de zijkant langs de Karel Doormanstraat wordt het grootste gedeelte een rustplek voor de natuur, iets waar in de stad een groot gebrek is. Insectenhotels en de begroeiing gaan bijen, vlinders en vogels aantrekken en zo bijdragen aan meer biodiversiteit in de stad.”

Sponswerking

De groenvoorziening wordt aangelegd in de verschillende vakken, dilataties waarin het dak is opgedeeld, elk met hun eigen watersysteem. Voor de waterhuishouding worden 15 cm hoge retentiekratten gebruikt en een bescheiden substraatlaag, om het totale gewicht per vierkante meter niet te groot te maken. Het bijna 2.600 m2 grote dak moet straks ook het water bufferen dat van het dak van de grote zaal afkomt. “Dan worden het oppervlaktes die ertoe doen”, vertelt Marc den Ouden, gebiedsadviseur voor het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard. “In Rotterdam Centrum hebben we een grote opgave om wateroverlast aan te pakken en daardoor zetten we in op vele vormen van waterberging, waaronder dit groen-blauwe dak. Daarom zijn wij partner in dit project, dragen we finan­cieel bij en zetten we onze expertise op het gebied van water in. Dit deel van Rotterdam is sterk versteend en verhard en kent weinig oppervlaktewater. Wij zoeken dus naar alternatieve waterberging, zoals deze 300 kuub op de Doelen. In de retentiekratten onder de beplanting wordt regenwater opgeslagen. Het water wordt afgevoerd tijdens regenbuien en bij droogte gebruikt om de beplanting op het dak van water te voorzien. Zo bereiden we de stad voor op het veranderende klimaat en zorgen we samen voor duurzaam waterbeheer. We willen zo ook de bewustwording onder de mensen wat betreft water vergroten. Daar past zo’n publiek gebouw goed in. En uiteraard hebben we ook andere ­stakeholders als gemeente, projectontwikkelaars en gebouw­eigenaren nodig willen we gezamenlijk de sponswerking van de stad vergroten.”

Mortel en bitumen

Voor het groen-blauwe dak op de Doelen heeft Voormolen Dakbedekkingen uit Nieuwerkerk aan den IJssel vanaf de bouwvak van vorig jaar een nieuw dakpakket aangelegd. Dat ging volgens eigenaar John Kambeel niet van een leien dakje. “Het weer heeft niet bepaald meegewerkt en de oude dakbedekking lag helaas niet los, dus het duurde wat langer voor we een schone betonnen onderlaag hadden. Daarna konden we de nieuwe dakbedekking aanbrengen. Op het beton ligt een dampremmende laag 370K14. Daarop zijn met Isomix C-EPS mortel de bakken en goten gemaakt die weer zijn afgewerkt met twee lagen bitumen; daarvan is de toplaag Derbigum GC 5 mm APP die ook voor brugdekken wordt toegepast. Het heeft wat voeten in de aarde gehad, maar het resultaat is prachtig.”

De planning is dat in november het dak klaar is en kan worden ingezaaid. Goverde: “Ik laat mij verrassen door de kleurstelling van het groen als dat in het voorjaar opkomt. In elk geval wordt het een mooi stuk binnenstedelijk landschap midden in de stad, waar veel omliggende gebouwen op uitkijken. Het zou leuk zijn als meer mensen ervan kunnen genieten, maar over de toegankelijkheid voor publiek beslist de gemeente. In elk geval hebben we hiermee een monument met een groen-blauw dak op de kaart gezet.”

• Opdrachtgever Gemeente Rotterdam, Congres- en Concertgebouw de Doelen
• Partners Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, 7 Square Endeavour
• Ontwerp Kraaijvanger Architecten, Rotterdam
• Ontwerp daktuin Deltavorm groep, Rotterdam
• Adviseurs Aronsohn Raadgevende Ingenieurs, Rotterdam (draagconstructie); IOB, Rotterdam (staalconstructie vlonders, brandveiligheid); Metropolder, Rotterdam (waterretentiesysteem); Cruydt-Hoeck, Nijeberkoop (beplanting)
• Aanleg nokken Citadel Aannemingsbedrijf, Rotterdam
• Dakdekker Voormolen Dakbedekkingen, Nieuwerkerk aan den IJssel