Roofs 2022-09-36 Een leerzaam blauw-groen dak in de Riouwstraat

Special Blauwe daken

In opdracht van woningcorporatie de Alliantie legde Consolidated een slim blauw-groen dak aan in de Amsterdamse Riouwstraat. Thomas van der Vlis van de Alliantie en Glen Bosman van Consolidated lichten toe: “Bij verduurzaming moet je keuzes maken.”

Nolanda Klunder

Het dak is onderdeel van het RESILIO-project, waarbij er in Amsterdam veertien slimme blauw-groene daken van in totaal 10.000 m2 zijn aangelegd. Zes daarvan zijn aangelegd op panden van de woningcorporaties Stadgenoot, De Key en de Alliantie. Het dak van de Riouwstraat is het laatste dak dat binnen het project is opgeleverd.

Geschikt dak

Thomas van der Vlis, Projectleider Innovatielab bij de Alliantie, vertelt: “We werden in 2019 benaderd door de Gemeente Amsterdam met de vraag of we als derde woningcorporatie wilden deelnemen aan het project. Bij de Alliantie vinden we het belangrijk om te innoveren en innoverende ideeën de ruimte te geven, dus we stemden graag in. We gingen op zoek naar twee daken die aan renovatie toe waren, voldoende draagkracht hadden en zich bevonden in wijken met veel wateroverlast. Zo kwamen we uit op de Java-Makasserstraat, waarbij we een samenwerking aangingen met Patina Dakdenkers, en de Riouwstraat. De tender voor de Riouwstraat werd door Consolidated gewonnen.”

Waterpas dak

“De Riouwstraat had een dak met APP-bitumen en steenwol-isolatie, met daarop zonnepanelen”, legt Glen Bosman uit. Bosman is Manager Resultaatgericht Samenwerken bij Consolidated. “We demonteerden de zonnepanelen, ontmantelden de dakbedekkingsmaterialen en leverden de dakbedekking in bij de fabrikant voor recycling, verwijderden de Rockwool en voerden die af. Op de betonvloer brachten we vervolgens een dampremmende laag aan, met daarop Isomix isolatiemortel. De dakvloer lag uiteraard onder afschot, maar dat is bij een waterbufferend dak niet meer nodig. We maakten het dak met de isolatiemortel waterpas. Dat was even wennen, voor dakdekkers voelt het tegennatuurlijk om een dak waterpas te maken.” Op de isolatiemortel kwam een tweelaags dakbedekkingssysteem, met daarop een beschermlaag, kunststof kratjes, een viltlaag, en tot slot het substraat en de beplanting. “De beplanting werd bepaald in samenspraak met de ecoloog van de gemeente Amsterdam. De gemeente heeft goed in kaart welke insecten in welk stadsdeel ontbreken. Daarop is gebaseerd welke planten en kruiden op het dak moesten komen”, zegt Bosman. Het substraat van het groene dak blijft vochtig door verdamping en door capillaire werking. Een slimme klep zorgt ervoor dat het water uit de kratjes naar het riool wordt geloosd voordat er een nieuwe regenbui aankomt.

Sensoren

Bosman: “Je moet de risico’s van dit systeem goed in kaart brengen. Daar speelden wij als dakexperts een belangrijke rol in. In het voortraject hebben we regelmatig mogelijke problemen aangewezen én een oplossing aangedragen. Als de sluizen bijvoorbeeld niet functioneren, kan het water niet weg, want de noodoverlopen zitten traditioneel in de dakrand. Bij dit type dak moeten er daarom ook noodoverlopen in de bassins komen. Nog belangrijker: er staat hier 7 cm water op een dak met daaronder mensen, dus als er één gaatje ontstaat, kan er vrij veel lekkagewater in het appartement eronder terechtkomen. Je wilt dus iets in het pakket dat waarschuwt voor vocht. Zo kwamen we bij Inscio.”

Inscio levert sensoren die in de isolatiemortel geplaatst worden en daar vocht en temperatuur meten (zie ook Roofs februari 2022). “Zodra een sensor bijvoorbeeld vocht detecteert, moest er een manier zijn om het water snel van het dak te krijgen zegt Bosman. “We wilden invloed hebben om van afstand de sluizen open te kunnen zetten, als het ware een rode knop voor calamiteiten. Die ‘rode knop’ is onder andere in handen van onze serviceafdeling. Is het water ervan af, dan kunnen we het dak als Legoblokjes uit elkaar halen om het probleem op te lossen. Daartoe is het dak gecompartimenteerd opgezet.”

Keuzes maken

Inscio plaatst zijn sensoren in de Isomix isolatie­laag. Dit materiaal bleek een bijkomend voordeel te hebben, vertelt Bosman: “Omdat het dak niet onder afschot ligt en de slimme kleppen dicht staan, staat er vrijwel altijd water op het dak. Dat permanente waterfilter maakt het dak als het ware dampdicht. Hierdoor kan het vocht van de bewoning onder het dak slecht uittreden in met name zomerse maanden. Het gebruik van de traditionele kunststof hardschuimplaten is hierdoor risicovol. We hadden isolatiemateriaal nodig dat dampdiffusie aan kan. In de basis zou je dan aangewezen zijn op foamglass, maar dat was tijdrovend om waterpas aan te brengen in de situatie van de Riouwstraat. Gelukkig konden we in plaats daarvan Isomix gebruiken.”

Bosman benadrukt dat er bij verduurzaming keuzes gemaakt moeten worden. “Niet alles kan tegelijk. Het dak van de Riouwstraat draagt heel veel gewicht, dus zonnepanelen kunnen er op bepaalde plaatsen niet meer bij. We willen altijd dat daken demontabel zijn (ik noem dat de legolisering van het daklandschap), maar dat kon hier niet. Alle dakbedekkinglagen en isolatie­laag zijn onderling verkleefd tot op de betonvloer.” Voor de afvoeren en doorvoeren moest een oplossing bedacht worden. “Daar zie je immers het meest lekkage. ls de metalen doorvoeren in aanraking komen met het koude water in de kratjes, kan er condensatie ontstaan. Alle doorvoeren zijn daarom op plateautjes gezet, de kratjes werden tegen die eilandjes geplaatst. Dit was een van de zaken waarvan we hebben geleerd. Het was een traject van learning by doing.”

Kosten en baten

Ook Van der Vlis van de Alliantie vertelt dat er keuzes gemaakt moeten worden. “Het idee achter blauw-groene daken is dat ze hittestress en wateroverlast verminderen en leiden tot meer biodiversiteit. Dat zijn grote maatschappelijke thema’s waarbij integrale samenwerking nodig is tussen alle belanghebbenden, zoals de gemeente, Waternet en de woningcorporaties. Deze thema’s kunnen niet gedragen worden door alleen de woningcorporaties. Onze eerste prioriteit is zorgen voor betaalbare woningen. Corporaties staan voor veel uitdagingen: we moeten meer bouwen, stevig verduurzamen en de betaalbaarheid van onze woningen waarborgen. We moeten dus goed nadenken over welke kosten we waar maken en nadenken over hoe dit past bij de onze doelstellingen en uitdagingen. De reden dat we het verantwoord vonden om te investeren in dit dak, was dat er bij dit project een forse subsidie hoorde. We kregen 80% subsidie op de meerprijs, waardoor het blauw-groene dak slechts 20% meer kostte dan een gewone dakrenovatie.”

De meerprijs van het dak kan niet doorbelast worden aan de huurders, licht Van der Vlis toe. “Tot voor kort konden corporaties kosten voor verduurzaming zoals isolatie of een warmtepomp gedeeltelijk in de huren doorberekenen, maar binnenkort mag dat niet meer. Daarmee is dit een extra investering die je niet zomaar kunt terugverdienen. De waarde van een blauw-groen dak voor ons is vooral dat de continue verdamping op het dak ertoe leidt dat de woningen onder het dak koeler blijven. Als verhuurder ben je verplicht om ervoor te zorgen dat de temperatuur in de woningen onder een bepaald maximum blijft. Met de huidige klimaatverandering kan dat betekenen dat er een financiële motivatie komt voor verhuurders om manieren te vinden om de temperatuur onder dat maximum te houden. Een blauw-groen dak is daarbij één van de mogelijkheden, net als bijvoorbeeld goede zonwering.”

De aanleg is niet de enige kostenpost van een blauw-groen dak. “Daarbij komen nog de kosten van het onderhoud: een tuinman gaat twee keer per jaar het dak op. Daar staat tegenover, zo is ons verzekerd, dat het bitumen van het dak veel langer mee zal gaan omdat het niet blootstaat aan zonlicht. Als dat zo is, compenseert dat een deel van de extra onderhoudskosten.”

Leerzaam

Alles bij elkaar, zegt Van der Vlis, was dit een pilot waar veel van geleerd is. “Verdamping van water onttrekt warmte aan de woning eronder, maar daarvoor hoeft een dak niet slim te zijn. De architectuur van een slim dak is ingewikkeld en dat maakt zo’n dak duur. We gaan verder experimen­teren met waterdetentie in plaats van -retentie, dus als het ware met een ‘dom’ dak. Zo zoeken we door naar innovaties.” Ook voor Glen Bosman was het een leerzaam project. “We hebben al doende veel kennis vergaard. Het is belangrijk dat die verder verspreid wordt.”