Roofs 2023-03-38 Trends en vooruitzichten in een groeiende markt

Special Gele Daken

Op 1 februari was het Louwman Museum het prachtige decor voor het congres Solar in 2030. Een bijna volle congreszaal kon de hele dag de laatste inzichten opdoen over een markt die nog steeds een sterke groei doormaakt. Maar ook over de problemen waar we op meerdere fronten tegenaan lopen, zoals energieprijzen, het afschaffen van de saldering, technische beperkingen en mogelijkheden, recycling en materialenschaarste en netcongestie. Alle onderwerpen kwamen aan bod in de bijdragen die onder moderatie stonden van dagvoorzitter Eric Corton. Verslag van een selectie hiervan.

Trendrapport

De dag werd geopend met de presentatie van het Nationaal Solar Trendrapport 2023 door Daan Jansen, Senior Researcher van Dutch New Energy Research. In dit toonaangevende sectorrapport wordt een marktontwikkeling geschetst die van exponentiële groei overgaat in lineaire groei. De periode van spectaculaire groei in de hele Nederlandse zonnesector is voorbij. Toch kwam er in 2022 weer 3% aan geïnstalleerd zonnestroomvermogen bij vergeleken met het jaar ervoor, wat neerkomt op 3,9 gigawattpiek (GWp).

Deze stijging is volledig toe te wijzen aan de groei van de residentiele markt (woningbouw), waar 1,75 GWp werd toegevoegd tot een totaal van 7,6 GWp, een stijging van 30%. Deze groei is terug te voeren op de energiecrisis en de enorme prijsstijgingen voor gas en olie die daarmee gepaard gingen. Zo steeg het aantal huishoudens met zonnepanelen na enkele jaren van afnemende groei van 20% naar 25%.

De groei van het zakelijke segment toont een heel ander beeld. Hier steeg het geïnstalleerd vermogen met 2,15 GWp, 13% minder dan in 2021. DNE Research schrijft dit toe aan materiaaltekorten, hogere financieringskosten en beperkingen in de netcapaciteit. De hoge vraag en de enorm gestegen kosten van transport (containers!) die in 2022 optraden, bleken van tijdelijke aard en mede daarom zijn eind 2022 de prijzen weer naar normale niveaus gedaald.

Vrijval SDE-projecten

Ook opvallend is de sterke toename van vrijval uit de SDE-pijplijn, ofwel projecten die niet meer gerealiseerd worden omdat de SDE-subsidietoekenning (deels) is ingetrokken. Vrijval treed vooral op bij zon-op-dak-projecten kleiner dan 1 MWp en wordt veroorzaakt door noodzakelijke aanpassingen aan de dakconstructie, kostprijs (businesscase), netcapaciteit en verzekerbaarheid. In 2022 is (op basis van de eerste drie kwartalen) voor het eerst meer vrijval geregi­streerd dan projectrealisaties. Het aandeel zon-op-dak-projecten groter dan 1 MWp is stabiel, de kleinere projecten is snel afgenomen. Ondanks alle voortdurende knelpunten en de toename in de vrijval bij kleinere projecten, ziet DNE Research de komende jaar toch dat de zonmarkt, minder spectaculair dan voorheen, zal groeien: van 17,7 GWp vermogen eind 2022 naar 21,5 GWp eind 2024 en 25,9 GWp eind 2024. Daarna zal marktverzadiging, de aflopende salderingsregeling de groei in de woningbouw afzwakken. De terugverdientijd van residentiele PV-installaties, die door de gestegen elektriciteitstarieven sterk gedaald is, zal in 2023 met minder dan vier jaar in 2023 nog steeds laag zijn en zal tot 2027 naar verwachting tot even boven de zes jaar stijgen.

Holland Solar: verder groeien kan (en moet)

Na deze openingspresentatie was het de beurt aan Wijnand van Hooff, Algemeen directeur Holland Solar, die onder de titel ‘Houden ze nog wel van ons in Den Haag?’ de rol van de politiek belichtte en de relatie van de politiek met de solarsector. Hij begon zijn betoog met de vraag aan het publiek wie er voor (groen) of tegen (rood) de afschaffing van de salderingsregeling was. Bijna iedereen bleek voor afschaffing. Volgens Van Hooff heeft de regeling gezorgd dat veel particulieren onderdeel zijn geworden van de energietransitie, maar dat het tijd is om af te bouwen, mede omdat het oneerlijk is voor huurders en anderen die niet mee kunnen doen. Rendabel zal het toch blijven met de verwachte terugverdientijden. “Het Trendrapport laat zien dat we nog steeds groeien en op deze manier halen we in 2030 de 50 gigawattpiek.” Hij ziet wel dat de zakelijke markt achterblijft – begrijpelijk door de stijgende kosten, oplopende tekorten en andere belemmeringen, maar het is zorgelijk omdat hier veel winst te behalen valt.

Normering (beleid) kan daarin een positieve rol spelen. “De vraag naar elektriciteit zal tot 2030 verdubbelen, met alleen van meer elektriciteit van wind op zeegat we dat niet redden. Mijn vraag aan de politiek is: geef ons een doel­stelling, dan gaan wij dat voor elkaar krijgen. Daarvoor hebben we namelijk alle opties – dak, land en water – nodig.” Ondertussen moet het probleem van de netcongestie aangepakt worden. Een probleem dat op bepaalde momenten speelt. “Daarom moeten we het net verslimmen en nadenken over vraagsturing.

Over kwaliteit en veiligheid gaf Van Hooff aan dat deze de aandacht hebben, onder meer met een campagne gericht op de installatiebranche in het tweede kwartaal. “De branche telt veel nieuwe installateurs en die zijn niet allemaal goed opgeleid en brengen niet alle de vereiste kwaliteit. In de campagne gaan wij de bedrijven erop wijzen wat nodig is dat te kunnen garanderen.” Cowboys kunnen ze missen als kiespijn.

De sector is steeds actiever in Den Haag, en tegenwoordig ook in Brussel met SolarPower Europe en Solar Heat Europe. “We worden steeds vaker uitgenodigd. Daar kunnen
we door uit te leggen andere partijen mee krijgen.” Volgens Van Hooff houden ze in Den Haag nog wel van Holland Solar.

Opslag en subsidie

De bijdrage van Ivo van Dam, Chief Technology Officer van PowerField (bouwen en beheren van zonneparken, laadpalen en opslagsystemen) bewoog zich op het raakvlak van subsidies, netcongestie en energieopslag. ‘’Subsidie geeft momenteel zekerheid van kasstromen over een langere periode en zorgt ervoor dat de waarde per kilowattuur gelijk wordt getrokken. Maar in de huidige vorm gaat deze subsidie verdwijnen. Om het energienet niet verder te belasten en om niet te vertragen met de vergroening van ons energieaanbod, bieden batterijen een financierbare oplossing. Deze zijn nu de snelste oplossing om de ongelijke piek tussen vraag en aanbod te overbruggen. De goedkope renewable productie-pieken gedeeltelijk verplaatsen naar dure momenten maakt ruimte voor meer zonprojecten, die zorgen voor een bredere basis, waardoor er meer verschoven kan worden naar duurdere uren.” Maar ook bij batterijen is onzekerheid over cashflows de grootste beperkende factor.

Technologie, circulariteit

Dr. Gianluca Coletti, programmacoördinator bij TNO, gaf ons een kijkje in de toekomst van de PV-technologie. Zijn belangrijkste boodschap: wacht niet tot er weer een nieuwe technologie beschikbaar komt, installeer de technologie van vandaag. We zitten nu al in een klimaatcrisis, de industrie moet zich opmaken voor een multi-terawattschaal. Ondertussen werkt de industrie verder aan dunnere wafers, grotere formaten, flexibele toepassingen en het gebruik van een breder gebied van het zonnespectrum en bifacials. Hij pleitte sterk voor het zo circulair mogelijk maken van panelen omdat de materialenschaarste alleen maar groter zal worden. Dat sloot nauw aan bij zijn pleidooi voor het herstel van de Europese PV-industrie. “Dat is niet alleen noodzakelijk door de geopolitieke situatie, ook moeten we in tijden van crisis niet leunen op aanvoer van verder weg, zoals uit Azië.” Bovendien: met de almaar dalende productiekosten weegt het belang van de transportkosten steeds zwaarder mee. Europese productie leidt tot lagere transportkosten en daarmee tot een betere business case, meer toepassing van PV en dus minder uitstoot van CO2.

Productie terughalen

Het terugbrengen van productie naar Europa was ook de centrale boodschap van Claus Wattendrup hoofd van Solar & Batteries bij energieleverancier Vattenfall: The importance of a homegrown energy sector’’. Hij stelde dat de oorlog in Oekraïne een mentaliteitsverandering heeft gebracht. Europa moet op het gebied van energie weer onafhankelijk worden. Tegelijk zal de vraag naar elektriciteit sterk toenemen. “Alles dat geëlektrificeerd kan worden, zal geëlektrificeerd worden. Solar zal het werkpaard van de energiewende worden. De ruimte is er. We hebben slechts 0,5 procent van het landoppervlak in Europa nodig voor zonnepanelen om in de energievraag van het hele continent te voorzien.” Door het Europese klimaat zal de stroom uit een combinatie van zon en wind moeten bestaan. Daarbij is een uitbreiding van het net onvermijdelijk, zowel in landen als tussen landen. Om de afhankelijkheid van China wat betreft de productie van zonnepanelen terug te draaien, moeten we volgens Wattendrup ambitieus zijn. “China is leidend wat betreft productie en innovatie, de Verenigde Staten steken honderden miljarden in ver­duurzaming, Europa heeft ook zo’n groot programma nodig.” Maar een sleutel op weg naar energieonafhankelijkheid is volgens Wattendrup voldoende opslag: “Een batterij installeren bij elk zonnepark moet vanaf nu echt de norm gaan worden.”

Beleid aan zet

Gerard de Leede, CTO en medeoprichter van Solarge, mocht de dag afsluiten. Solarge is een mooi voorbeeld van een (Nederlandse) producent van zonnepanelen (zie elders in deze special), die mede vorm geeft aan een innovatieve Europese solarindustrie. Daar ging ook zijn bijdrage over: ‘produceren in Europa: zo wordt de business case sluitend’. Hij begon met de constatering dat veel factoren invloed hebben op die business case, maar dat zowel de hoogte van de investering als de snelheid van terugverdienen volledig afhankelijk zijn van overheidsbeleid. “En dat beleid gaat binnen een jaar helemaal op de schop.” Zo gaat het toenemen van beprijzing van CO2-emissies fossiele brandstoffen enorm duur maken, ten gunste van hernieuwbare energie. En dat is nog afgezien van geo­politieke ontwikkelingen en de gevolgen daarvan op de toeleveringsketen, de rente en de olieprijzen. Daarnaast zal in antwoord op de groene investeringsimpuls van Joe Biden in de VS het Clean Energy Package van Europa EU onder­linge, locale productie en levering afdwingen, met hele nieuwe prijsmechanismen en waarden voor zonnestroom op de markten. Van Leede voorspelt in dat in 2030 alle (nieuwe) commerciële daken in de EU PV hebben. Nu is de helft van deze daken in Nederland ongeschikt voor standaard zonnepanelen, dat is voor een belangrijk deel te ondervangen met lichte panelen, die een extra potentieel ontsluiten van meer dan 250 km2. Wat kunnen we nog meer verwachten: harde eisen voor circulariteit van zonnepanelen, PFAS-vrije panelen in 2025, harde eisen voor de CO2-emissies die gepaard gaan met productie van zonnepanelen en de eis dat leveranciers moeten kunnen aantonen dat hun toeleveringsketen vrij is van dwangarbeid.

Al met al hoopvolle berichten vanuit het Louwman Museum, waar de dag werd afgesloten met een fijne netwerkborrel. In 2030 kunnen we constateren of de landelijke en Europese beleidsmakers de ruimte hebben gegeven voor een florerende sector zonne-energie. De sector zelf kan de uitdaging zeker aan.

Het Nationaal Solar Trendrapport 2023is te downloaden via de website www.solarsolutions.nl/trendrapport