Roofs 2024-04-46 Balanceren met water in een daklandschap

Special Groene daken

Het Hofbogenpark in Rotterdam Noord mag zich met 1.9 kilometer lengte het langste dakpark van Nederland noemen. Ontwerper Dirk van Peijpe van De Urbanisten vertelt over de totstandkoming, het innovatieve watersysteem en het veranderende landschap.

Tekst: Gerard Vos

Het Hofbogenpark doet de gemiddelde Rotterdammer (nog) niet meteen een belletje rinkelen, maar zeg je de Hofpleinlijn dan weet die waar het om gaat. De Hofpleinlijn was honderd jaar lang de spoorverbinding tussen Rotterdam en Den Haag-Scheveningen. In de weekenden stonden er enorme rijen passagiers om richting zee te vertrekken. Maar die tijden zijn vervlogen, sinds 2010 ligt de spoorlijn er verlaten bij.

De afgelopen veertien jaar werden allerlei plannen bedacht om het traject nieuw leven in te blazen, maar de ideeën hielden geen stand. Nu, veertien jaar later, is de kogel door de kerk. In 2019 won het bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur De Urbanisten de aanbesteding voor het Hofbogenpark met een ambitieus ontwerp. De gemeente Rotterdam was overtuigd van de potentie van het dakpark en gaf groen licht door een flink budget ter beschikking te stellen.

In de informatiebrief aan de Rotterdamse raad eind 2023 is duidelijk te lezen waar het Hofbogenpark voor staat: “Een nieuw icoon voor de stad, dat niet alleen de verschillende wijken met elkaar verbindt, maar met een slim en circulair watersysteem ook bijdraagt aan klimaatadaptatie.”

Inmiddels hebben De Urbanisten samen met DS landschapsarchitecten en De Dakdokters het definitieve ontwerp afgerond. De voorbereiding van de aanleg gaat nu starten. Ontwerper Dirk van Peijpe nam even de tijd om met Roofs van gedachten te wisselen.

Van de Hofpleinlijn een dakpark maken is geen eenvoudige opgave. Hoe ben je te werk gegaan?

“Het is een unieke en erg uitdagende opgave. Het park is gemiddeld acht meter breed en twee kilometer lang. Geen park is zo lang en smal als het Hofbogenpark. En dat op het dak van een rijksmonument. We hebben een landschap op hoogte bedacht. Je wandelt er door de boomkronen boven de drukte van de stad. Er zijn drie aspecten die het project bijzonder maken. Allereerst is het een netwerkpark. Naast het dakpark zelf zullen ook omliggende straten worden vergroend. En er zijn veel comfortabele opgangen naar het park. Ten tweede is er niet alleen ontworpen voor de menselijke bezoekers en bewoners, maar ook voor de dieren. Ook zij verdienen een plek in het park. Tot slot introduceren we een circulair watersysteem.”

Wat vond de gemeente Rotterdam vooral belangrijk?

“Ze wilden niet dat je na het bezoeken van het dakpark op straat aangekomen weer in een stenen woestenij zou belanden. Dus de wijken moesten op het park aangesloten zijn. We hebben bijvoorbeeld onderzocht waar we in de aanliggende straten bomen kunnen plaatsen en waar verharding plaats kan maken voor plantvakken en groen aan de gevels. Dat betekent dat sommige straten autoluw worden. Zo gaan de wijken als geheel er ook op vooruit.”

Het park is natuurinclusief, hoe heb je dit aangepakt?

“Ik noem het een all inclusive omgeving. Niet alleen mensen, maar ook dieren willen er vertoeven. Denk aan dieren als de egel, de pad, de bij, de vlinder en de vleermuis. Het park is voor iedereen toegankelijk. Er komen liften voor minder validen. Maar ook de egel krijgt een eigen trap.”

Moet je om gastvrij te zijn voor de dieren de beplanting aanpassen?

“Zeker. De juiste beplanting kiezen is belangrijk voor dieren, zij zoeken er voedsel en veiligheid. Voor de vlinder bijvoorbeeld is een brandnetel belangrijk om eitjes te kunnen leggen. Dus daar zorgen we voor. In de opstaande parkrand zijn gaten voor insecten. Voor de pad is er water. Samen met DS hebben we enorm veel aandacht geschonken aan de beplanting en we hebben een zo optimaal mogelijke habitat voor de dieren gecreëerd.”

In vroeger dagen gingen de treinreizigers van de drukte van de stad naar het Scheveningse strand. Dit heeft zich vertaald in het ontwerp, begrijp ik.

“Net als bij een treinreis verandert het landschap tijdens de twee kilometer lange wandeling over de Hofbogen. Bij Station Hofplein staat de drukte van het stadsleven centraal. Hier zijn ook royale plekken (perrons) voor verblijven, voorzien van een luifel. Richting het noorden krijgt het landschap een rustiger karakter, met bijvoorbeeld een slootje. De basis is een wandelpad van twee kilometer. Op verschillende plekken komen banken en picknicktafels. Er zijn ook een aantal perrons waar kinderen kunnen spelen. Er zijn ook balkons waar je de omliggende stad kan zien en kan neerkijken op de straat.”

Wat dit daklandschap uniek maakt, is het circulair watersysteem. Wat houdt dit in?

“We hebben tien jaar geleden met De Urbanisten op het Benthemplein een waterplein ontworpen. Dat plein ligt om de hoek van het park. Het waterplein is een tijdelijke berging voor regenwater van daken en straten in de directe omgeving. Het regenwater, dat nu nog wordt afgevoerd van het plein naar de singel, brengen we straks naar het Hofbogenpark. Op het dak wordt het water biologisch gezuiverd via planten en een bodempassage. Daarna wordt het gezuiverde water opgeslagen in een natuurlijke waterbuffer, 25 meter diep in de bodem. Het zuivere water mag je vervolgens weer omhoog pompen als je het nodig hebt, bijvoorbeeld bij langdurige droogte. Je kan dan gaan balanceren tussen te veel en te weinig water.”

Wat voor systeem is hiervoor gebruikt?

“De Urban Waterbuffer.”

Gebruik je het gezuiverde regenwater uitsluitend voor de beplanting?

“We gebruiken het voor de beplanting, maar het water is zo schoon, dat het ook het slootje van water voorziet. En we gebruiken het water zelfs voor de speelfonteinen. Het realiseren van dit circulaire systeem was best ingewikkeld. Over de twee kilometer lengte zit er een compartimentering in, die is gekoppeld aan dilataties op het dak. Ieder compartiment is eigenlijk een polderdak dat regenwater opslaat, vasthoudt en vertraagd afvoert. Ieder polderdak communiceert met de centrale plek waar het kan worden opgepompt of afgevoerd.”

Wat viel mee bij dit immense project?

“Eigenlijk het waterdicht maken van de bak. Er waren bij aanvang veel zorgen over water op het dak. Maar technisch gezien is dat niet echt ingewikkeld. Belangrijk is een goede waterdichte dakbedekking, daarop bevindt zich een laag kratten voor retentie van water en daarboven een substraatlaag met beplanting. Daar hebben de Dakdokters veel ervaring mee. Zoiets moet natuurlijk wel goed gebeuren.”

Heb je grote bomen meegenomen in het ontwerp?

“Er heeft een eeuw lang een trein over het viaduct gereden, dus we dachten dat het plaatsen van bomen wel mogelijk moest zijn. Maar een trein geeft een dynamische belasting en met een park heb je statische belasting. Uiteindelijk kunnen we heesters en kleine meerstammige boompjes kwijt, maar geen hoge bomen. Maar dat hoeft ook helemaal niet, want je wandelt tussen de boomkronen. De bomen staan in volle grond op straat. ”

In 2025 start de aanleg van het park en eind 2027 is het zwarte dak veranderd in het langste dakpark van Nederland. Het park gaat in fases al eerder open.